Việt Nam là một trong những quốc gia sản xuất thanh long lớn nhất thế giới, và loại trái cây nhiệt đới này đã trở thành một mặt hàng xuất khẩu quan trọng. Tuy nhiên, việc xuất khẩu thanh long vẫn còn gặp phải nhiều rào cản, ảnh hưởng đến sự phát triển của ngành.
Rào cản xuất khẩu thanh long
Mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật (MRLs):
Một số quốc gia áp dụng tiêu chuẩn MRLs của các loại thuốc bảo vệ thực vật trong quả thanh long theo quy định của Codex, trong khi một số quốc gia khác yêu cầu mức MRLs nghiêm ngặt hơn. Điều này nhằm bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và đảm bảo chất lượng thực phẩm.
Kiểm dịch thực vật:
Một số thị trường yêu cầu xử lý kiểm dịch thực vật trước khi xuất khẩu thanh long, ví dụ:
- Chiếu xạ: Thị trường Mỹ, Úc.
- Hơi nước nóng: Thị trường Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan.
Các yêu cầu này giúp ngăn chặn việc truyền và lây lan các sinh vật gây hại cho thực vật và các sản phẩm thực vật.
Lý do cảnh báo và kiểm tra:
Cảnh báo dư lượng thuốc bảo vệ thực vật: Các cơ quan như FSA (Cục Tiêu chuẩn Thực phẩm Anh) và FSS (Cục Tiêu chuẩn Thực phẩm Scotland) đã phát hiện dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong thanh long Việt Nam, ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng. Vì vậy, FSA và FSS đề xuất đưa thanh long từ Phụ lục II (sản phẩm phải được xét nghiệm và cấp chứng nhận an toàn tại Việt Nam trước khi xuất khẩu) sang Phụ lục I (sản phẩm phải kiểm tra lại 50% tại cảng đến).
Từ năm 2015 đến nay, đã có 17 trường hợp cảnh báo về thanh long nhiễm dư lượng thuốc bảo vệ thực vật (Carbendazim, dithiocarbamates, carbofuran, permethrin, dimethroat, iprodione, azoxystrobin). Một số lô hàng thanh long xuất sang Châu Âu và Úc bị từ chối và phải tái xuất hoặc tiêu hủy.
Các trường hợp thanh long bị nhiễm sinh vật hại như Fusarium solani, Fusarium semitectum, Curvularia lumata, Cladosporium oxysporium, Lepidoptera và Pseudococcidae đã bị thông báo không tuân thủ các quy định kiểm dịch thực vật của các quốc gia nhập khẩu, ví dụ Ấn Độ và Châu Âu.
Biến đổi khí hậu và tác động:
Biến đổi khí hậu tạo ra sự phát sinh và phát triển của nhiều loại sâu bệnh hại, đồng thời tác động đến giá vật tư phân bón, ảnh hưởng đến sản xuất và giá thành sản phẩm, từ đó cũng ảnh hưởng đến an toàn thực phẩm và khả năng cạnh tranh của thanh long.
Rào cản phi thuế quan:
Một số quốc gia áp dụng hàng rào phi thuế quan như cấm nhập khẩu hoặc đặt hạn ngạch nhập khẩu để bảo vệ đạo đức công cộng, sức khỏe con người. Các rào cản này tạo thách thức cho hàng hóa xuất khẩu, trong đó có thanh long Việt Nam.
Khả năng cạnh tranh:
Thị trường thanh long toàn cầu rất cạnh tranh, với sự tham gia của các quốc gia xuất khẩu khác như Thái Lan, Trung Quốc, và các quốc gia Mỹ Latinh. Điều này yêu cầu các nhà xuất khẩu Việt Nam phải không ngừng cải thiện chất lượng sản phẩm và giá thành để duy trì và mở rộng thị phần.
- Trung Quốc đã tăng diện tích trồng thanh long lên 67.000 ha, sản lượng đạt khoảng 1,6 triệu tấn (vượt qua Việt Nam).
- Ấn Độ cũng đã thành công trong việc trồng thanh long và dự định mở rộng diện tích trồng lên 50.000 ha trong 5 năm tới.
- Mexico hiện nay cũng đã sản xuất thanh long, làm giảm thị phần xuất khẩu thanh long của Việt Nam vào Mỹ và Canada.
Giá và biến động thị trường:
Giá thanh long có thể biến động mạnh tùy thuộc vào cung cầu và sự thay đổi trong nhu cầu của các thị trường lớn như Trung Quốc, gây khó khăn trong việc dự đoán doanh thu và lập kế hoạch kinh doanh.
Đóng gói, vận chuyển và bảo quản:
Các vấn đề về cơ sở sơ chế, đóng gói, và bảo quản vẫn còn hạn chế, với thiếu sót trong hệ thống công nghệ chế biến sâu. Điều này có thể ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm, thời gian bảo quản và khả năng xuất khẩu.
Yêu cầu xuất khẩu của một số thị trường
Thị trường Trung Quốc:
- Các loại quả tươi, trong đó có thanh long, phải có bao bì với thông tin truy xuất nguồn gốc, bao gồm tên, nguồn gốc xuất xứ, tên hoặc mã số nhà xưởng đóng gói bằng tiếng Trung hoặc tiếng Anh.
- Tất cả rau quả nhập khẩu phải kiểm dịch và tuân thủ các chỉ tiêu an toàn thực phẩm, quy định về nhãn mác.
Thị trường Nhật Bản:
- Thanh long phải được kiểm tra và cấp giấy chứng nhận kiểm dịch không nhiễm sâu bệnh, đặc biệt là không bị nhiễm ruồi đục quả.
- Sản phẩm phải được khử trùng bằng hơi nước nóng theo yêu cầu của Nhật Bản, và phải được chứng nhận bởi Cục Bảo vệ Thực vật.
- Bao bì sản phẩm cần ghi rõ “for Japan” và thông tin chứng nhận từ Cục Bảo vệ Thực vật.
Thị trường Hàn Quốc:
- Các vườn cây ăn quả và cơ sở đóng gói phải được đăng ký với Cục Bảo vệ Thực vật Việt Nam.
- Thanh long phải được xử lý nhiệt hơi tại cơ sở đã đăng ký, với sự giám sát của thanh tra kiểm dịch thực vật của cả Việt Nam và Hàn Quốc.
- Đóng gói phải kín và bao phủ bằng lưới chống côn trùng, trên bao bì phải ghi rõ “for Korea”.
- Việc kiểm tra xuất khẩu và nhập khẩu phải tuân thủ nghiêm ngặt, và nếu thiếu nhãn theo quy định, lô hàng có thể bị tiêu hủy hoặc trả lại.
Thị trường Châu Âu:
- Thanh long phải đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng và cảm quan, và được chứng nhận theo EUREGAP hoặc GlobalGAP.
- Dư lượng thuốc bảo vệ thực vật phải được kiểm tra tại cửa khẩu.
- Người tiêu dùng châu Âu ưa chuộng thanh long ruột trắng, với trái có kích cỡ nhỏ vừa phải (230-300g/trái).
- Mỗi lô hàng phải có giấy chứng nhận an toàn thực phẩm và không vượt quá mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật theo quy định của EU (EU-MRLs).
Thị trường Mỹ:
- Thanh long phải được chứng nhận đủ tiêu chuẩn an toàn bởi Cơ quan Kiểm dịch Mỹ (APHIS) và có xử lý chiếu xạ.
- Sản phẩm cần được sản xuất theo hướng hữu cơ và tuân thủ kiểm tra dư lượng thuốc bảo vệ thực vật cũng như thuốc kích thích sinh trưởng.
