Củ giống là nguồn nguyên liệu quan trọng để gieo trồng và nhân giống cây trồng. Việc bảo quản củ giống giúp giữ nguyên đặc tính quý của giống, đảm bảo chất lượng và năng suất cây trồng cho vụ sau.
Củ giống bảo quản cần đáp ứng đủ 6 điều kiện là:
- Chất lượng cao.
- Đồng đều, không già quá hay quá non.
- Không bị sâu, bệnh.
- Không bị lẫn với các củ giống khác.
- Còn nguyên vẹn.
- Khả năng nảy mầm cao.
Quy trình bảo quản củ giống
1. Thu hoạch và phân loại
- Thời điểm thu hoạch:
Thu hoạch khi củ giống đạt độ trưởng thành tối ưu (vỏ cứng, không còn mọng nước, đạt kích thước tiêu chuẩn). Tránh thu hoạch trong điều kiện mưa để giảm nguy cơ vi khuẩn và nấm phát triển. - Phân loại củ:
- Chọn củ khỏe mạnh, không có dấu hiệu sâu bệnh, dập nát, hoặc tổn thương cơ học.
- Phân loại theo kích thước để thuận tiện cho bảo quản và sử dụng.
- Cắt tỉa:
Loại bỏ phần rễ dư thừa và tàn dư lá cây. Cắt tỉa nhẹ nhàng, tránh làm tổn thương bề mặt củ, điều này giúp giảm thất thoát độ ẩm và ngăn ngừa nhiễm bệnh.
2. Làm sạch và sơ chế
- Ngâm rửa: Ngâm củ giống trong nước sạch khoảng 10-15 phút để làm mềm lớp đất bám chặt.
- Chà rửa: Sử dụng tay hoặc bàn chải mềm để làm sạch bề mặt củ, loại bỏ đất, cát và các tạp chất.
- Để ráo: Sau khi rửa, để củ trên giá hoặc khay thoáng khí, tránh ánh nắng trực tiếp để ráo nước hoàn toàn.
3. Xử lý chống vi sinh vật gây hại
- Biện pháp sinh học: Sử dụng chế phẩm sinh học như Trichoderma spp. hoặc Bacillus subtilis để phòng ngừa nấm bệnh nhẹ.
- Biện pháp hóa học: Nếu củ giống bị nhiễm nấm nghiêm trọng, dùng thuốc trừ nấm như Mancozeb hoặc Benomyl theo liều lượng hướng dẫn của nhà sản xuất.
- Sát trùng dụng cụ bảo quản: Khử trùng dụng cụ chứa bằng cách luộc, sấy khô, hoặc nhúng qua nước vôi trong để tiêu diệt vi khuẩn.
4. Xử lý chống nảy mầm
- Kiểm soát nhiệt độ: Giữ củ ở nhiệt độ thấp để trì hoãn quá trình nảy mầm tự nhiên. Thông thường, nhiệt độ bảo quản dao động từ 2°C đến 4°C.
- Sử dụng chất ức chế: Phun các chất ức chế nảy mầm như MH (Maleic Hydrazide) hoặc các chế phẩm tương tự theo liều lượng khuyến cáo. Điều này giúp kéo dài thời gian bảo quản mà không ảnh hưởng đến chất lượng củ.
5. Lưu trữ
- Điều kiện kho bảo quản:
- Kho lạnh: Bảo quản ở nhiệt độ từ 0°C đến 5°C, độ ẩm từ 65% đến 75%.
- Kho thông thoáng: Đặt củ trên giá kệ cao ráo, tránh tiếp xúc trực tiếp với mặt đất hoặc tường.
- Sắp xếp:
- Đặt củ giống vào hộp, khay hoặc túi lưới thoáng khí.
- Xếp củ theo lớp mỏng để đảm bảo không khí lưu thông tốt.
- Kiểm tra định kỳ:
- Thường xuyên kiểm tra củ trong suốt thời gian bảo quản. Loại bỏ ngay những củ có dấu hiệu nấm bệnh, dập nát hoặc thối rữa để tránh lây lan.
6. Chuẩn bị trước khi sử dụng
- Kiểm tra chất lượng: Lấy mẫu kiểm tra tỷ lệ nảy mầm của củ giống sau thời gian bảo quản.
- Thích nghi nhiệt độ: Để củ ra ngoài nhiệt độ môi trường ít nhất 24 giờ trước khi gieo trồng để tránh sốc nhiệt.
Các phương pháp bảo quản củ giống
Bằng kho lạnh
Bảo quản củ giống trong kho lạnh là giải pháp hiệu quả để kéo dài thời gian lưu trữ, duy trì chất lượng và đảm bảo tỷ lệ nảy mầm cao. Phương pháp này giúp kiểm soát môi trường bảo quản, hạn chế sự phát triển của vi sinh vật, côn trùng và ngăn ngừa các yếu tố làm hỏng củ giống.
Lợi ích
- Hạn chế trao đổi chất: Nhiệt độ thấp làm chậm quá trình trao đổi chất và hoạt động của enzym trong củ giống, giúp kéo dài thời gian bảo quản.
- Ngăn ngừa vi sinh vật: Kho lạnh giảm khả năng phát triển của nấm mốc, vi khuẩn và vi sinh vật gây hại.
- Kiểm soát côn trùng: Nhiệt độ thấp làm bất hoạt côn trùng, chuột và các tác nhân gây hại khác.
Quy trình bảo quản trong kho lạnh
1. Chuẩn bị trước khi bảo quản:
- Làm khô củ giống: Phơi củ dưới ánh nắng nhẹ hoặc sấy ở nhiệt độ 35-40°C trong vài giờ để loại bỏ độ ẩm dư thừa. Tránh phơi trực tiếp dưới ánh nắng mạnh.
- Kiểm tra và phân loại: Chọn củ khỏe mạnh, không sâu bệnh, không bị tổn thương cơ học. Loại bỏ những củ có dấu hiệu hư hỏng.
2. Điều kiện bảo quản:
- Ngắn hạn: Bảo quản trong môi trường khô ráo, thoáng mát với nhiệt độ từ 20-22°C.
- Trung hạn: Nhiệt độ bảo quản: 0°C; Độ ẩm không khí: 35%-40%.
- Dài hạn: Nhiệt độ bảo quản: -10°C hoặc thấp hơn; Độ ẩm không khí: 35%-40%.
3. Sắp xếp củ giống:
- Xếp củ giống thành lớp mỏng trên giá kệ hoặc trong khay, túi lưới thoáng khí.
- Đảm bảo khoảng cách thông thoáng giữa các củ để hạn chế tích tụ độ ẩm.
Bảo quản trong tủ lạnh
Chuẩn bị:
- Làm khô củ giống bằng cách phơi hoặc sấy nhẹ.
- Xếp củ lên giấy báo, khăn giấy, hoặc túi lưới thoáng khí.
- Tránh để củ chồng chéo để đảm bảo thông thoáng.
Nhiệt độ bảo quản: Đặt củ giống vào ngăn mát tủ lạnh với nhiệt độ từ 10-15°C.
Kiểm tra định kỳ: Quan sát thường xuyên để loại bỏ củ bị hư hỏng và kiểm tra độ ẩm bên trong túi đựng.
Bảo quản trong đất
Bảo quản củ giống trong đất là một phương pháp truyền thống được sử dụng để bảo quản một số loại củ giống như khoai lang, khoai tây, sắn,… Phương pháp này có một số ưu điểm và nhược điểm sau:
Ưu:
- Đơn giản: Đây là phương pháp bảo quản củ giống đơn giản và dễ thực hiện, không cần dụng cụ hay thiết bị đặc biệt.
- Giữ được độ ẩm tự nhiên: Đất giúp giữ ẩm cho củ giống, tạo điều kiện cho củ giống nảy mầm tốt hơn.
- Bảo quản được lâu: Một số loại củ giống như khoai lang, khoai tây có thể bảo quản trong đất từ vài tháng đến một năm.
Nhược:
- Khó kiểm soát: Việc kiểm soát độ ẩm và nhiệt độ trong đất khó khăn hơn so với các phương pháp bảo quản khác.
- Nguy cơ nấm mốc: Củ giống bảo quản trong đất có nguy cơ bị nấm mốc cao hơn nếu độ ẩm quá cao.
- Khó di chuyển: Củ giống bảo quản trong đất khó di chuyển hơn so với các phương pháp bảo quản khác.
- Chỉ thích hợp cho một số loại củ giống: Không phải tất cả các loại củ giống đều có thể bảo quản trong đất.
Cách bảo quản:
- Chọn đất: Nên chọn đất tơi xốp, thoát nước tốt và không bị nhiễm nấm bệnh.
- Chuẩn bị củ giống: Chọn củ giống khỏe mạnh, không bị sứt mẻ, dập nát.
- Gieo củ giống: Đào hố sâu khoảng 20-30 cm, đặt củ giống vào hố, lấp đất và tưới nước giữ ẩm.
- Bảo quản: Đặt chậu củ giống ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp.
- Kiểm tra: Kiểm tra củ giống thường xuyên và tưới nước giữ ẩm cho đất.
Lưu ý:
- Nên chọn loại củ giống phù hợp với phương pháp bảo quản trong đất.
- Không nên gieo củ giống quá dày để tránh nấm mốc phát triển.
- Tưới nước giữ ẩm cho đất nhưng không nên tưới quá nhiều để tránh úng nước.
- Theo dõi củ giống thường xuyên và loại bỏ những củ bị hư hỏng.
Bảo quản trong cát
Phương pháp này đặc biệt phù hợp với các loại củ giống có vỏ mỏng như khoai tây, khoai lang, hành tây, tỏi,…
Ưu:
- Giữ ẩm tốt: Cát có khả năng giữ ẩm tốt, giúp củ giống không bị khô héo trong quá trình bảo quản.
- Thoát nước tốt: Cát thoát nước tốt, giúp tránh tình trạng úng nước, thối rữa củ giống.
- Kiểm soát nhiệt độ: Cát có khả năng điều chỉnh nhiệt độ tốt hơn so với đất, giúp củ giống không bị quá nóng hoặc quá lạnh.
- Phòng ngừa nấm mốc: Cát ít bị nấm mốc phát triển hơn so với đất, giúp củ giống ít bị nhiễm bệnh.
Nhược:
- Cần cát sạch: Cần sử dụng cát sạch, không bị nhiễm mặn hoặc hóa chất để bảo quản củ giống.
- Thay cát thường xuyên: Cần thay cát định kỳ để đảm bảo độ ẩm và thông thoáng cho củ giống.
- Chỉ thích hợp cho một số loại củ giống: Không phải tất cả các loại củ giống đều có thể bảo quản trong cát.
Cách bảo quản củ:
- Rửa sạch cát và để ráo nước.
- Cho cát vào thùng hoặc hộp đựng, đổ đầy khoảng 2/3 thùng.
- Xếp củ giống lên trên lớp cát, đảm bảo củ không bị chồng chéo lên nhau.
- Lấp thêm cát lên trên củ giống, sao cho củ bị chôn vùi hoàn toàn.
- Đặt thùng hoặc hộp đựng ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp.
- Giữ cho cát luôn ẩm bằng cách tưới nước nhẹ nhàng khi thấy cát khô.
- Kiểm tra củ giống thường xuyên và loại bỏ những củ bị hư hỏng.
Lưu ý:
- Nên thay cát định kỳ 2-3 tuần một lần để đảm bảo độ ẩm và thông thoáng cho củ giống.
- Không tưới nước quá nhiều để tránh úng nước, thối rữa củ giống.
- Theo dõi nhiệt độ môi trường và điều chỉnh lượng cát cho phù hợp. Nếu nhiệt độ quá cao, có thể cho thêm cát để giữ cho củ giống mát mẻ.
