Xử lý và bảo quản hạt giống cây rừng

Hạt giống cây rừng rất dễ bị tổn thương trong giai đoạn sau thu hái. Đồng thời khó có thể kiểm soát được môi trường xung quanh quả. Việc xử lý và bảo quản đúng cách giúp nâng cao chất lượng hạt giống cây rừng, đảm bảo duy trì sức sống của quả (hạt) giống.

Quy trình xử lý quả để lấy hạt giống

Làm sạch quả sơ bộ

• Quả cần được làm sạch khỏi các mẩu cành, vỏ, lá và tạp vật khác trước khi tách, làm sạch, bảo quản hoặc gieo.
• Các cơ sở chế biến lớn thường sử dụng máy hoặc sàng lắc để làm sạch, trong khi nếu khối lượng quả không lớn, có thể làm sạch bằng tay.

Bảo quản (ủ) quả

• Quá trình này giúp quả chín đều và khô đi.
• Quả không chín cùng một lúc, ngay cả trong cùng một loài và lâm phần. Do đó, sẽ có một tỷ lệ hạt đã rắn chắc nhưng chưa hoàn toàn chín.
• Để tạo điều kiện cho quả tiếp tục chín, hãy xếp quả vào bao hoặc thùng và để hở, giúp hô hấp diễn ra dễ dàng.

Lưu ý:

• Quả thịt (quả hạch, quả mọng): Khi thịt quả bắt đầu mềm, hãy tách hạt ngay vì nếu để lâu, thịt quả sẽ phân huỷ và lên men, làm giảm chất lượng hạt.
• Quả nang: Được coi là chín khi tự mở. Nếu ép quả nang để lấy hạt, hạt chưa đủ độ chín và không có sức sống.
• Tránh phơi sấy quả quá nhanh và mạnh, vì mục tiêu là giữ quả sống và khoẻ mạnh lâu nhất có thể để hạt có thời gian chín.
• Kiểm tra quả hàng ngày và tách hạt từ những quả đã chín.

Phương pháp tách hạt

• Quả thịt: Quá trình tách hạt thường bắt đầu bằng khử thịt quả, thường là ngâm trong nước và sau đó ép hoặc chà xát nhẹ để loại bỏ lớp thịt.
• Quả gỗ (như quả thông): Được sấy hoặc phơi khô đến khi vẩy quả mở ra, hạt sẽ tách ra. Sau đó, quả sẽ được xử lý bằng các phương pháp thủ công hoặc cơ giới như thùng quay hoặc đập để tách hạt ra khỏi quả.

Làm sạch thịt quả

• Làm sạch thủ công: Sau khi thu hái, quả cần được làm sạch nhanh chóng để tránh quá trình lên men và làm nóng quả. Quả có thể được làm sạch bằng tay (chà xát hoặc bóp nhẹ), hoặc sử dụng các dụng cụ như mảnh gỗ, chày để chà xát. Ngoài ra, có thể làm tơi thịt quả bằng cách chà xát chúng vào mắt lưới hoặc đãi bằng nước.
• Rửa hạt: Hạt giống có thể được rửa sạch bằng cách cho vào túi lưới thép và xả nước mạnh để làm trôi lớp vỏ và thịt quả. Sau khi tách hạt, những hạt ưa khô cần được làm khô kỹ càng bằng cách đảo thường xuyên trước khi bảo quản hoặc đem đi gieo.

Làm khô quả

Hong khô dưới mái che: Đây là phương pháp khô tự nhiên, thích hợp cho những loại hạt dễ tách và dễ bị tổn thương. Quả được trải đều trên sàn trong phòng thông thoáng và đảo đều. Phương pháp này giúp bảo vệ chất lượng hạt mà không bị tác động quá mức từ nhiệt độ cao.

Phơi khô ngoài trời nắng: Phương pháp này áp dụng cho các loại hạt chịu nhiệt độ cao, thường được sử dụng vào mùa khô tại các vùng khí hậu nhiệt đới, á nhiệt đới. Tuy nhiên, cần đảo quả thường xuyên và tránh nhiệt độ quá cao khi hạt còn ướt. Quá trình phơi thường kéo dài từ 3-4 ngày, tùy vào từng loài hạt.

Lưu ý khi phơi ngoài trời:

• Đảo quả đều để quá trình khô diễn ra đồng đều.
• Tránh phơi quả còn ướt trên thép hoặc dưới ánh nắng quá mạnh.
• Chống sự xâm nhập của động vật như chim, chuột, sâu bọ và kiến, có thể gây thiệt hại lớn cho hạt.

Sấy khô bằng nhiệt độ nhân tạo: Được sử dụng khi không có điều kiện phơi ngoài trời hoặc cho những loại cây rừng như bạch đàn ở vùng lạnh, ẩm. Khi sấy, cần kiểm soát nhiệt độ không khí để đảm bảo quá trình làm khô không làm tổn thương hạt, giữ không khí trong lò càng khô càng tốt.

Lưu ý:

• Đảm bảo quả được ủ cẩn thận trước khi sấy.
• Kiểm soát nhiệt độ không quá cao và tránh để hạt lâu trong lò sấy.
• Đảm bảo không khí trong lò luôn khô ráo.

Làm khô quả bằng nhiệt độ nhân tạo

Phương pháp sấy quả trong lò được áp dụng ở những nơi không có điều kiện phơi, cho nhiều loài cây rừng. Phương pháp này được áp dụng chủ yếu cho các loài cây lá kim, song cũng có thể áp dụng cho một số loài cây như: Bạch đàn tại vùng lạnh, ẩm.

Quá trình sấy phải được tiến hành sao cho trong thời gian ngắn nhất để không làm tổn thương đến sức sống của hạt. Để đạt được những mục đích này nên chú ý đến những vấn đề sau:

• Quả cần được ủ cẩn thận trước khi sấy.
• Cần kiểm soát nhiệt độ không khí và giữ ở mức tối thiểu đủ để làm khô quả.
• Không nên sấy quả nóng và để hạt lâu trong lò sấy quá mức cần thiết.
• Không khí trong lò cần giữ càng khô càng tốt.

Công đoạn tách hạt

Phương pháp quay đảo

Khâu quay đảo quả để tách hạt thường được tiến hành ngay sau khi sấy (phơi) vì nếu trong điều kiện ẩm, lạnh quả sẽ đóng lại sau một thời gian ngắn.

Máy quay đảo có thể là một thùng hình chữ nhật, thùng tròn, hoặc lồng đặt nằm trên một trục dài khi quay quả bị đảo lộn, những đường gờ nằm trong thùng hoặc lồng có tác dụng tăng cường sự đảo lộn.

Hạt đã mở rơi qua thành máy xuống bộ phận hứng hạt ở dưới như khay, băng chuyền.

Phương pháp đập

Được áp dụng để tách hạt từ quả khô cho nhiều loài cây lá rộng. Có thể tách hạt một cách dễ dàng nhiều loài cây lá rộng bằng cách trải quả trên sàn, trên chiếu hoặc một nền thích hợp khác và đập bằng đòn hoặc gậy thon dài.

Những loại quả khô được cho vào bao tải và đập sau đó dùng sàng để tách hạt ra khỏi các tạp chất khác, đầu tiên dùng sàng có mắt lưới to hơn hạt để giữ lại những tạp chất mảnh vỏ thô và hạt to, sau đó dùng sàng có mắt lưới nhỏ hơn hạt để sàng các phần tạp chất nhỏ và hạt nhỏ lọt qua.

Phân loại hạt

Hạt giống của cùng một loài có thể biến động về kích thước do ảnh hưởng của môi trường tác động vào giai đoạn phát triển và do những biến dị di truyền bình thường.

Sức sống của cây mầm liên quan đến kích thước hạt và việc phân loại hạt giống theo kích thước là cần thiết nếu có yêu cầu về sự đồng đều của cây con trong vườn ươm.

Phân loại hạt theo kích thước còn tạo điều kiện thuận lợi để gieo hạt bằng máy.

Kiểm tra hàm lượng nước

Sau khi hạt đã được làm sạch và phân loại, chúng có thể được dùng để gieo ươm ngay. Nếu hạt phải lưu kho thì cần phải kiểm tra hàm lượng nước và có cách bảo quản thích hợp nhất cho từng loại hạt giống cây rừng.

Đối với hạt giống ưa khô, bao gồm phần lớn các loài cây lá kim và nhiều loài cây lá rộng, việc điều chỉnh hàm lượng nước đồng nghĩa với việc sấy và phơi khô, rất ít gặp trường hợp phải làm ẩm, để năng cao hàm lượng nước của hạt tạo điều kiện tối ưu để bảo quản, thường chỉ giới hạn ở các loại hạt ẩm.

HLN hạt giống thường được thể hiện bằng tỷ lệ phần trăm trọng lượng của chúng. HLN có thể thể hiện bằng hai cách:

• Tỷ lệ phần trăm HLN (Trọng lượng khô) = Trọng lượng nước/ Trọng lượng chất khô x 100
• Tỷ lệ phần trăm HLN (Trọng lượng tươi) = Trọng lượng nước/ (Trọng lượng chất khô Trọng lượng nước ) x 100

Cách bảo quản hạt giống cây rừng

Bảo quản khô

Hạt giống rừng cần được phơi khô và làm sạch, với hàm lượng nước thường dao động từ 4-8%. Sau khi xử lý, hạt sẽ được bảo quản trong túi Polyethylene, sau đó được đặt vào các dụng cụ chứa như chum, vại, bình, lọ. Trên bề mặt hạt có thể rải một lớp chất hút ẩm như Silicagel, tro bếp, hoặc vôi bột. Các túi có thể được niêm kín hoặc để hở và để trong kho bảo quản.

Hai loại kho bảo quản:

Kho thông thường (bảo quản khô mát):

• Kho được xây dựng ở nơi cao ráo, mát, thông thoáng.
• Dụng cụ chứa hạt được xếp trên giá hoặc kê cao thành từng dãy.
• Kho có nhiều quạt và cửa sổ để thông gió khi cần thiết.
• Phương pháp bảo quản này thích hợp cho hạt giống có tuổi thọ cao và thời gian bảo quản ngắn.

Kho lạnh (bảo quản khô lạnh):

• Nhiệt độ trong kho được duy trì ổn định, thường từ 0-5°C.
• Hạt được đặt trên giá thành từng dãy, và hạn chế mở cửa kho để duy trì nhiệt độ.
• Phương pháp này thích hợp cho các loại hạt như Bạch đàn, Phi lao, Thông, Lim xanh, Tếch…

Tham khảo: Báo giá kho lạnh bảo quản hạt giống

Bảo quản ẩm

Phương pháp bảo quản ẩm áp dụng cho các loại hạt giống rừng có tuổi thọ ngắn và yêu cầu độ ẩm cao để duy trì sức nảy mầm. Các loại hạt này bao gồm: Mỡ, Hồi, Quế, Bồ đề, Long não, Trầu, Sao đen.

Các phương pháp bảo quản ẩm:

Bảo quản trong kho thông thường (bảo quản ẩm mát):

• Kho được xây dựng ở nơi mát, thoáng và có nhiệt độ thấp.
• Hạt được trộn đều với cát ẩm theo tỷ lệ 1 hạt/2-3 cát (theo thể tích).
• Hạt được xếp thành từng luống cao khoảng 15-20cm, phủ một lớp cát ẩm và xáo trộn định kỳ.
• Cần kiểm tra độ ẩm của cát thường xuyên và làm ẩm lại khi cát khô.

Bảo quản trong kho lạnh (bảo quản ẩm lạnh):

• Hạt giống có độ ẩm thích hợp được đựng trong các thùng sắt hoặc gỗ, đặt trong kho lạnh.
• Cần đảm bảo hạt thông thoáng nhưng tránh làm giảm hàm lượng nước trong hạt do hạt quá khô.

Thời gian bảo quản của từng loại hạt giống rừng

Cùng chủ đề:

Cách bảo quản hạt giống Cách bảo quản hạt giống rau mầm Cách bảo quản hạt lúa giống Chọn và bảo quản hạt giống bồ đề Lấy hạt ớt làm giống và cách bảo quản Bảo quản hạt giống cà chua